Σχέδιο για μία σύντομη ιστορία της ηθικής:

Στην πρώτη φάση ο άνθρωπος μερίμνα μόνο για τον εαυτό του. (Όλοι. εναντίον όλων!).

Δεύτερο επίπεδο: ο άνθρωπος νοιάζεται, για τους “δικούς του”. (Οικογένεια — μετά: φυλή, ράτσα, πίστη, έθνος).

Τρίτο: πονάει, και τους άλλους ανθρώπους — άγνωστους, ξένους, αλλόφυλους, αλλόθρησκους.

Τέταρτο —και μάλλον τελευταίο— σκαλοπάτι: ο άνθρωπος αισθάνεται, υπεύθυνος για όλα τα όντα του πλανήτη. Νιώθει αυτό που ο Schweitzer ονόμαζε “σεβασμό για τη ζωή”.

Αν κρίνω από τη συνήθη συμπεριφορά μας, εμείς οι Έλληνες βρισκόμαστε ανάμεσα πρώτο και δεύτερο στάδιο.

Μόλις βγαίνουμε από την καθαρά εγωιστική προσήλωση και (όταν πέσει ραδιενέργεια) κοιτάμε να πάρουμε δύο κούτες γάλα για το (δικό μας) παιδί.

Μερικοί, ιδιαίτερα προηγμένοι ανάμεσα μας, σκέπτονται (δεν κοστίζει, πολύ) και τα παιδιά της Αιθιοπίας.

Αλλά, βέβαια, οι άνθρωποι που βρίσκονται στο τέταρτο στάδιο εξέλιξης, μας είναι τελείως ξένοι. Σαν Αρειανοί. Παράδοξα όντα — ζωόφιλοι, οικολόγοι,...

Τους κοιτάμε όπως ο κανίβαλος περιεργάζεται τον ιεραπόστολο. Κι αν δεν τους τρώμε στο καζάνι, τους διαμελίζουμε με τα λόγια.

Τα επιχειρήματα μας δείχνουν ακριβώς το ηθικό επίπεδο στο οποίο βρισκόμαστε. Ο πιο πρωτόγονος θα πει: “Δεν μας τα δίνεις εμάς τα λεφτά αντί να ξοδεύεις για προστασία περιβάλλοντος;”.

(Πρώτο σκαλί).

Ο πιο “προηγμένος” θα αντιδράσει.: “Εδώ πεινάνε τα παιδάκια της Αιθιοπίας κι εσείς ταΐζετε σκύλους και γάτες;”. (Αυτός, σίγουρα, δεν ταΐζει κανένα!).

Ο προηγμένος-πρωτόγονος δεν καταλαβαίνει πως κάθε ηθικό επίπεδο εμπεριέχει και τα προηγούμενα. Αυτός που νοιάζεται για όλα τα όντα, φροντίζει και τους δικούς του και τα παιδάκια της Αφρικής. Η διάζευξη —είτε τα παιδιά είτε τα ζώα— είναι, ψεύτικο δίλημμα.

Τροφή υπάρχει. Για όλα τα όντα της γης. (Ο φόβος της πείνας είναι κι αυτός πρωτόγονο κατάλοιπο. Τώρα ζούμε δίπλα σε βουνά από βούτυρο και χωματερές με φρούτα). Τι δεν υπάρχει; Αγάπη! Είναι το μόνο ουσιώδες εν (μονίμω) ανεπαρκεία.

Κι όμως η αγάπη έχει μία παράξενη, θαυμαστή ιδιότητα. Όσο μοιράζεται, τόσο πληθαίνει. Όσο χαρίζεται, τόσο αυξάνει. Δεν θα μας έλειπε ποτέ, αν την δίναμε!

Αγάπη θα πει να νιώθεις υπεύθυνος για το σύμπαν. Για όλο τον κόσμο. Και για όλα τα όντα. (Όχι ταξικές διακρίσεις). Ιδιαίτερα μάλιστα όταν με την επιστήμη και την τεχνική έχεις αλλάξει τις συνθήκες της ζωής τους. Αυτό σε κάνει δύο φορές πιο υπεύθυνο γι αυτά.

Όπως διπλά υπεύθυνος είσαι για τα ζώα εκείνα που οι μακρινοί πρόγονοί σου εξημέρωσαν – και τα οποία εξαρτώνται από σένα για τροφή, προστασία και στοργή. Τα λεγόμενα οικιακά. Που τόσες φορές αποδεικνύονται καλύτεροι φίλοι από τον (άστατο, εγωιστή και ανειλικρινή) συνάνθρωπο.

Τώρα σκέπτομαι τι εντύπωση θα έκαναν αυτά που γράφω στον δήμαρχο της Μεγαλόπολης. Που κάθε χρόνο, από τον Μάιο ως τον Αύγουστο, οργανώνει φεστιβάλ δολοφονίας σκύλων. Με αποσπάσματα ενόπλων και πυροβολισμούς στους δρόμους.

Σίγουρα οι σκέψεις μου θα άφηναν αδιάφορους τους υπάνθρωπους που σακατεύουν τα άλογα γι να τα πουλήσουν για κρέας. Τους κυνηγούς που χτυπάνε τα εξουθενωμένα τρυγόνια. Τους ψαράδες που εξολοθρεύουν φώκιες και δελφίνια. Και τον επαίσχυντο αρκουδιάρη που ακόμα ματώνει την μύτη της αρκούδας με τον χαλκά. (Τον είδα προχθές – στην Πλατεία Συντάγματος! Το περήφανο ζώο μούγκριζε από τον πόνο και ο όχλος γελούσε!).

Τι να θυμηθώ; Τις εταιρίες (δήθεν) προστασίας ζώων, που ασχολούνται μόνο με το έργο του μπόγια; Το υπουργείο που επικηρύττει τις αλεπούδες; Τον οδηγό που δεν φρενάρει μπροστά στο γατάκι; Τον γείτονα που πετάει φόλες; Ή τον δικαστή που δικαιώνει τον στρυφνό διαχειριστή – και καταδικάζει τον μοναχικό στην απόλυτη μοναξιά;

Πρέπει να το παραδεχθούμε. Βρισκόμαστε – οι περισσότεροι – στα πρώτα στάδια της ηθικής εξέλιξης. Χωρίς δυστυχώς να προχωράμε. Μάλιστα, τα τεκλευταία δύο χιλιάδες χρόνια πήγαμε πίσω. Οι αρχαίοι μας πρόγονοι έστηναν επιτάφια ανάγλυφα στα αγαπημένα τους ζώα – και τα αποχαιρετούσαν με τρυφερούς επιτύμβιους στίχους. (Στα δικά μας νεκροταφεία, αυτό θα ήταν βεβήλωση!).

Εμείς εξοντώνουμε τα σκυλιά στον δρόμο – και τα μικρά παιδιά χαζεύουν την αγωνία τους. Εμείς κοροϊδεύουμε την Μπαρντό και την εκστρατεία της για τα ζώα στην Ελλάδα – αλλά όλη η Ευρώπη την ακούει και μας έχει κατατάξει ανεπανόρθωτα στους βαρβάρους.

Τουλάχιστον, αν δεν μπορούμε να είμαστε πολιτισμένοι, ας παραστήσουμε τους πολιτισμένους. Για το κύρος μας. Για τον τουρισμό μας. (Να ένα σοβαρό επιχείρημα!). Η συμπεριφορά μας προς τα ζώα (γεμάτος ο διεθνής Τύπος από άρθρα!) μας έχει κοστίσει πιο πολλούς τουρίστες από τις “οδηγίες” του Ρήγκαν.

Δεν έχω βέβαια ελπίδες. Στο έθνος των κυνηγών (έχουμε τους περισσότερους στην Ευρώπη — τεκμήριο και αυτό του πρωτογονισμού μας) μιλάω μάταια. Σαν Ιεραπόστολος σε κανίβαλους. Που εξολοθρεύουν ο ένας τον άλλο — κι όλα τα ζωντανά του Θεού.

Όμως και οι παραδοσιακοί κανίβαλοι φορούσαν κατά καιρούς κάποιο φράκο. Μήπως ο δήμαρχος Μεγαλοπόλεως θα μπορούσε να βάλει κι αυτός το δικό του;

25.5.1986