Είμαστε λαός μικροαπατεώνων. Κλέβουμε ό,τι μπορούμε από τον άλλον — τα χρήματα του, τον κόπο του, τα αισθήματα του, το χρόνο του. Ναι, ο άνθρωπος που έρχεται με καθυστέρηση στο ραντεβού σας είναι εξίσου απατεών με αυτόν που σας πουλάει ένα σκάρτο διαμέρισμα. Έχουν και οι δύο (σε διαφορετική κλίμακα) μειωμένο αίσθημα ευθύνης απέναντι σας.

Είναι περίεργο πόσοι λίγοι κύριοι υπάρχουν σ' αυτή τη χώρα!

Δεν τρέφω ιδιαίτερη συμπάθεια προς τους κώδικες — δεοντολογίας, ηθικής ή συμπεριφοράς. Αναγνωρίζω βέβαια την αναγκαιότητα τους για την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας. Ενοχλούμαι όμως, όταν κάποτε γίνονται αυτοσκοποί — και Ιερά Πρότυπα. Γελάω π.χ. όταν οι δύο Άγγλοι, ισοβίτες στο ίδιο κελί, δεν μιλιούνται για τριάντα χρόνια — επειδή κανείς δεν τους έχει συστήσει...

Αλλά από αυτή την αγγλοσαξονική υπερβολή μέχρι τον ελληνικό ωχαδερφισμό, υπάρχει απόσταση. Ιδιαίτερα μάλιστα που η έμπρακτη αδιαφορία για τα δικαιώματα του άλλου είναι τελικά μια εγκληματική ενέργεια.

Ο άνθρωπος που σε πληρώνει με μια μέρα καθυστέρηση (ιδανική κατάσταση!) σε έκλεψε! Έστω και τον τόκο μιας μέρας. Ο άνθρωπος που σου υπόσχεται πως θα έρθει και δεν έρχεται, σου κλέβει (αναντικατάστατο) χρόνο από τη ζωή σου. Όποιος σου “πουλάει” ψεύτικο ενδιαφέρον (φιλία η αγάπη, που διαλύονται με την πρώτη βροχή) είναι εξίσου απατεών με αυτόν που σου πουλάει το σκάρτο “λαθραίο” κασμήρι. Ο ταξιτζής που εκμεταλλεύεται την ανάγκη σου, δεν είναι αγαθός επαγγελματίας αλλά στυγνός εκβιαστής. Ο γραφειοκράτης που σε ταλαιπωρεί και ο ΙΧής που σου κλείνει την αριστερή λωρίδα, είναι υβριστής της προσωπικότητας σου. Όπως είναι και αυτός που κάθε μέρα σου στέλνει (ανυπερθέτως) το εμπόρευμα που παράγγειλες...

Για όλους αυτούς θα έπρεπε να υπάρχουν ποινές — και η χειρότερη θα ήταν η “εξορία” τους από το κοινωνικό σύνολο. Όμως, στη δική μας κοινωνία οι παραβάτες αυτών των άγραφων κανόνων είναι... ο κανόνας. Το αίσθημα ευθύνης έχει πάψει να υπάρχει και μια λεπτή “ισορροπία της απάτης” ρυθμίζει τις μεταξύ μας σχέσεις. Αποκαλούμε χαζό όποιον πιστεύει ό,τι του λένε (ο έξυπνος αντιτείνει πάντα: “με δουλεύεις;”) και κορόιδο όποιον επιμένει να είναι εντάξει στις υποχρεώσεις του.

Έχει από καιρό επισημανθεί πως ζούμε σε μια ανεκτική κοινωνία. Πως στα σαλόνια μας κυκλοφορούν απατεώνες, φοροφυγάδες, προαγωγοί, καταχραστές, πλαστογράφοι (βεβαιωμένοι δικαστικά) — και κανείς δεν τους αρνείται τη φιλοξενία ή το χαμόγελο του. (Πιο σκληροί υπήρξαμε απέναντι στους χουντικούς, από ό,τι στους λωποδύτες).

Αλλά, η μεγάλη αυτή ανοχή πηγάζει από τη μικρή ανοχή. Από την αδιαφορία στις εκατοντάδες μικροπαραβάσεις, στις καθημερινές ύβρεις στο πρόσωπο του πλησίον μας, που κανείς δεν τους δίνει πια σημασία.

Και γι' αυτό πρέπει να ομολογήσω ότι δεν με καίνε τόσο πολύ οι (λίγοι) μεγαλοαπατεώνες — όσο η συντριπτική πλειοψηφία των μικροκαταχραστών της καθημερινής μας αξιοπρέπειας. Αυτών που καθυστερούν στα ραντεβού, που ψεύδονται, που “ξεχνάνε”, που δεν βγαίνουν στο τηλέφωνο, που αθετούν το λόγο τους...

Τώρα κάτι φίλοι μου, αναρχικοί, που ξέρουν πόσο λίγη σημασία δίνω στις συμβάσεις θα χαμογελάσουν. Αλλά άδικα. Γιατί όσο κι αν οι κανόνες συμπεριφοράς —ακόμη και ηθικής— είναι συμβατικοί, δεν παύουν να ισχύουν για όσους είναι μέσα στο παιχνίδι. Και οι “κύριοι” αυτοί είναι —και θέλουν να είναι,— μέσα στο παιχνίδι. Επωφελούνται, από τους κανόνες όταν ισχύουν για τους άλλους (π.χ., όταν σου ζητάνε χρήματα, τα θέλουν πάντα στην ώρα τους). Αλλά απαιτούν να κάνει ο διαιτητής τα στραβά μάτια, όταν πρόκειται για τους ίδιους. Απαιτούν να μπορούν να παίζουν ποδόσφαιρο με τους κανόνες του μπάσκετ, όταν τους βολεύει να πιάνουν την μπάλα με το χέρι. Έχουν ακόμη την αξίωση να ακυρώνονται τελείως οι κανόνες, όταν αυτό τους είναι αναγκαίο.

Και αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι τίποτε αναρχικοί, χίπηδες ή μποέμ. Είναι οι πιο ευυπόληπτοι αστοί, οι πιο συντηρητικοί στυλοβάτες του κατεστημένου, οι πιο θερμοί υποστηρικτές του “νόμου και της τάξης”. Έχουν όλα τα εξωτερικά γνωρίσματα του “κυρίου” — από γραβάτα μέχρι ιδιόκτητο σπίτι. Εάν κανένας άλλος παραβεί και τον ελάχιστο από τους κανόνες, τον στιγματίζουν με τόση πηγαία αγανάκτηση — που καταλαβαίνεις πως είναι ειλικρινείς. Διότι οι άνθρωποι αυτοί είναι ένα εκπληκτικό δημιούργημα της ελληνικής κοινωνίας. Είναι μη-συνειδητοί απατεώνες. Δεν καταλαβαίνουν ότι και αυτοί οι ίδιοι παρανομούν, αδικούν, κλέβουν. Θεωρούν τελείως αυτονόητο να κάνουν τις δικές τους καθημερινές μικροπαραβάσεις, λες και έχουν προσωπικό συγχωροχάρτι από του Ύψιστο. Αλλά εξανίστανται πάντα όταν τις κάνουν οι άλλοι!

Αλίμονο στον επαγγελματία κλέφτη — κάποτε θα τον πιάσει ο νόμος! Ακόμη και ο μεγαλοαπατεώνας υπάρχει πιθανότητα να συλληφθεί. Αλλά ο ερασιτέχνης καθημερινός μικροαπατεώνας δεν πιάνεται. Γι' αυτόν δεν υπάρχει κύρωση, ούτε ποινή. Άλλωστε, αν δεχθούμε την αρχή της πλειοψηφίας, έχει το δίκιο με το μέρος του. Έτσι έμαθε —από το σπίτι, το σχολείο, του περίγυρο του– όπου όλοι του μοιάζουν. Και στο τέλος βγαίνεις παράξενος εσύ — που είσαι στην ώρα σου, που δεν λες ψέματα, που πληρώνεις αυθημερόν, που τηρείς αυτό που υποσχέθηκες.

Θα ήταν ουτοπία να ελπίσουμε πως θα αλλάξει εύκολα η παράδοση του Καραγκιόζη και του Μπερτόλδου. Έτσι μάθαμε, έτσι ζούμε. Κι ούτε η ΕΟΚ θα μας κάνει “τζέντλεμεν”. Ίσως όμως, κάποτε, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πως η χειρότερη παρανομία είναι η μικρή καθημερινή απάτη, που —σε μαζικές δόσεις, όπως εξασκείται—φθείρει και σκοτώνει και τους πιο χοντρόπετσους. Και να ευχηθούμε όλοι να αποκτήσουμε κάποτε αν όχι την υπευθυνότητα του “Κυρίου”, έστω τουλάχιστον την επαγγελματική συνέπεια του κλέφτη και την ψυχική ευθύτητα της πόρνης...