Πικρές Αλήθειες

Απόσπασμα από τους "Δρόμους":

Δεν είχαμε καλά-καλά βολευτεί στο καινούργιο σπίτι όταν ξέσπασε η μέρα με τα τανκ και τα εμβατήρια. Κυνηγούσα ραδιοφωνικούς σταθμούς για να καταλάβω τι έγινε.

Από καιρό πολλοί μιλούσαν για πραξικόπημα, αλλά η κρατούσα άποψη ήταν δύσπιστη. Όπως μου έλεγε ο Βαγγέλης Γκούφας: «Αυτά συμβαίνουν στους φίλους σου τους Γερμανούς, οι Έλληνες δεν σηκώνουν δικτατορίες». (Ευτυχώς η 21η Απριλίου τον βρήκε στο εξωτερικό).

Κλεισμένος (όπως όλοι) στο σπίτι εκείνη την πρώτη μέρα, θυμήθηκα ένα περίεργο ποίημα που είχα γράψει δύο χρόνια πριν:

Η ομίχλη είχε γεμίσει στάχτη την πόλη,
όταν είδα να ξεπροβάλουν
ο στρατιώτης, ο ναύτης και ο αεροπόρος,
που δεν είχαν χέρια –
που δεν είχαν μάτια –
που είχαν μόνο γαλανόλευκες κονκάρδες
στην κομβιοδόχη του πρωκτού.

Την άλλη μέρα το πρωί σηκώθηκα χαράματα και πήρα τους δρόμους. «Δεν μπορεί», σκεπτόμουνα «από κάπου θα ξεκινήσει η αντίδραση». Οραματιζόμουν ποτάμια λαού να κατηφορίζουν προς το Σύνταγμα σε μία έστω σιωπηλή διαδήλωση διαμαρτυρίας.

Τίποτα. Οι οικοδόμοι, οι μαχητικοί οικοδόμοι που έκαναν τις κυβερνήσεις να τρέμουν, ήταν πρώτοι και καλύτεροι στις δουλειές τους. Οι φίλοι, που τους τηλεφώνησα από το γραφείο, ήταν όλοι στο «περίμενε» και στο «άσε να δούμε». Ήταν ο αιφνιδιασμός, ήταν η κούραση από τις συνεχείς πολιτικές διαμάχες, ήταν η έλλειψη δημοκρατικής παιδείας και ανακλαστικών; Ένιωσα μία πικρή γεύση απογοήτευσης.

Και όπως έτυχε να βρίσκομαι στην πιο κρίσιμη φάση της νέας δουλειάς μου, το έριξα (όπως ειρωνικά έλεγα) στην εργασιοθεραπεία. Ούτε μου πέρασε η ιδέα ότι θα μπορούσα μόνος μου να κάνω αντίσταση. Σίγουρα δεν ήμουν από την πάστα που φτιάχνουν τους ήρωες. Και δεν με παρηγορεί καθόλου το γεγονός ότι άλλα οκτώμισι εκατομμύρια έλληνες σκέφθηκαν όπως εγώ. Ούτε ότι, καθυστερημένα, μετά την κηδεία του Σεφέρη, έκανα μερικά, ελάχιστα.

Έχω γράψει (αλλού) ότι η "αποφράς ημέρα" της νεότερης Ελληνικής ιστορίας δεν ήταν η 21η Απριλίου, αλλά η 22η. Την πρώτη μέρα όλοι αιφνιδιστήκαμε. Αλλά την δεύτερη; Λίγα χρόνια μετά, οι Ταϊλανδοί φοιτητές σταμάτησαν μία δικτατορία με την άμεση κινητοποίησή τους. Ακόμα και στην Κίνα, στάθηκαν ηρωϊκά μπροστά στα τανκ, στην πλατεία Τιεν αν Μεν. Εδώ λαϊκή αντίδραση και κινητοποίηση δεν υπήρξε. Οι άνθρωποι που έκαναν αντίσταση μετριούνται σε δεκάδες.

Έπρεπε να περάσουν έξη χρόνια και να αρθεί ο στρατιωτικός νόμος για να υπάρξουν δύο μαζικές αντιδράσεις. Ενω κατά τις περιοδείες του Πατακού στην ύπαιθρο βλέπαμε (στα επίκαιρα) χιλιόμετρα δρόμων με κόσμο να χειροκροτεί και να ζητωκραυγάζει.

Αρχίσαμε να αποκτούμε δημοκρατική συνείδηση μετά την Χούντα. Ένα Πολυτεχνείο (με ελάχιστη λαϊκή συμμετοχή) δεν μας εξιλεώνει...